حیرت | شگفتی‌های روزمره چگونه زندگی ما را متحول می‌کنند؟

معرفی کتاب حیرت نوشته داکر کلنتر

کتاب حیرت نوشته داکر کلتنر به ترجمه امیرحسین فتوحی توسط نشر هورمزد به چاپ رسیده است. آنچه که ما از حیرت می‌دانیم رازآلود بودن آن است. وقتی منظره‌ای شگفت‌انگیز را می‌بینیم یا متوجه راه رفتن کودکی برای اولین بار می‌شویم، چه احساسی در ما به وجود می‌آید؟ چگونه جوشش جمعی یک جمعیت یا آوازخوانی هماهنگ و دسته‌جمعی را در قالب کلمات بیان کنیم یا چطور شگفتی حاصل از مشاهده‌ی آثار هنری با چندین قرن قدمت را بیان نماییم؟

تا 15 سال قبل، چیزی به نام علم حیرت وجود نداشت. حیرت یعنی تجربه‌ای که در مواجهه با چیزی عظیم کسب می‌کنیم که درک ما را از جهان تعالی می‌بخشد. دانشمندان هیجاناتی از قبیل ترس و تنفر را بررسی کرده‌اند که به نظر می‌رسد برای بقای انسان ضروری است. متفکرین به این مسئله پرداخته‌اند که ما چگونه نیازهای اساسی خود را در اجتماع برآورده کرده‌ایم. ما به دلیل ظرفیت همکاری به حیات خود ادامه دادیم، جوامع مختلف تشکیل دادیم و فرهنگ‌هایی ساختیم که حس هویت مشترک ما را تقویت می‌کند. همه این کنش‌ها تحت تأثیر حیرت است.

کتاب حیرت | زندگی حیرت‌آور و حیرت‌های زندگی

کلتنر مثل یک کارآگاه همه‌جا به دنبال حیرت بود: در منابع تاریخی و ادبی، مقالات علمی، زندگی مصاحبه‌شونده‌ها و تجارب خودش. این کتاب چیزی فراتر از یک راهنمای میدانی است. داکر کلتنر، نویسنده آثار پرفروش و استاد روانشناسی در دانشگاه کالیفرنیا، برکلی، به دنبال برملا کردن رازهای زندگی خوب است. خودش این‌طور می‌گوید: “پس از 20 سال تدریس خوشبختی، به یک پاسخ رسیدم: به دنبال حیرت باشید”.

کلتنر تحت نظر پل اکمن، روانشناس و پیشگام در مطالعه هیجانات و حالات چهره در فرهنگ‌های مختلف، به مطالعه پرداخت (به گفته اکمن، بیان معین هیجانات امری جهانی است، دیدگاهی که توسط دیگر روانشناسان به چالش کشیده شده است). کلتنر هم مانند اکمن سرش شلوغ است و از او به‌عنوان متخصص هیجانات یاد می‌شود. او با پیکسار در تولید انیمیشن پشت‌ورو همکاری کرد.

داکر کلتنر نویسندۀ کتاب حیرت؛ انسانی خردمند 

کلتنر در فصل یک کتاب از بازدید زندان سن کونتین در سان‌فرانسیسکو و برخورد با یک زندانی می‌گوید که تجارب حیرتش را برای کلتنر تعریف می‌کند. این بخش مهمی از کتاب بوده که پاسخی به منتقدان کتاب‌های خودیاری است: اینکه راه‌حل پیشنهادی نویسنده، اگر هم مؤثر باشد، به درد همه نمی‌خورد. کلتنر متوجه شد که زندانیان در مواجهه با شرایط دشوار هم حیرت را تجربه می‌کنند.

برقراری ارتباط میان تحقیقات علمی و داستان‌های مبهمی که ما درباره خودمان و هیجاناتمان تعریف می‌کنیم، دشوار است. علوم پایه و علوم انسانی اغلب به یک زوج ناسازگار تشبیه می‌شوند و کلتنر به دنبال اشاره به هر دوی این علوم بوده و درباره عصب واگ و سنت فرانسیس صحبت می‌کند.

داکر کلتنر در این کتاب نقش‌های مختلفی را برعهده می‌گیرد. گاهی یک دانشمند است که به‌دقت دانش ما راجع به هیجانات انسانی بررسی می‌کند؛ همچنین گاهی یک قوم‌نگار می‌شد و با زندانیان و هنرمندان درباره حیرت بحث می‌کرد؛ او همچنین یک راهنمای روحانی بوده که ما را به سمت یک هیجان سوق می‌دهد که منجر به حس کوچکی می‌شود؛ و درنهایت، کلتنر یک انسان خردمند آگاه از وضعیت بوده که با پیکسار همکاری داشته و همچنین با اسپیلبرگ هم هنگام صرف نهار قرار ملاقات می‌گذاشت.

کتاب حیرت؛ تجربه ای از سفری دور و دراز

درنهایت باید گفت که در این کتاب، داکر کلتنر سفری دورودراز به دل این هیجان مبهم داشته است و تحقیقات جدیدی را درباره تحول مغز و بدن توسط حیرت مطرح می‌کند و همچنین به بررسی این موضوع در طول تاریخ و فرهنگ‌های مختلف می‌پردازد. او با اشاره به مسئله سوگ، نشان می‌دهد که چگونه پرورش حیرت در زندگی روزمره منجر به قدردانی از ذات انسان می‌شود. در دورانی که جهان به‌شدت درگیر تفرقه بوده و بحران‌های مختلف در آن در جریان است، ما به‌شدت به حیرت نیازمندیم.

اگر با چشم باز بنگریم، این حیرت است که عقل و منطق را به کار انداخته و ما را به سمت اندیشه‌های بزرگ سوق می‌دهد، پاسخ التهابی سیستم ایمنی را کاهش داده و بدنمان را تقویت می‌کند. این حیرت است که تمایل ما برای به اشتراک‌گذاری و ایجاد شبکه‌های قوی، انجام اقدامات مثبت برای طبیعت و اجتماع را تحریک می‌کند. حیرت ما را متحول کرده و منجر به خلق آثار هنری، موسیقی و دینی می‌شود. حیرت به نوبه خود عمیق و اساسی بوده و به‌عنوان نوعی راهنمای میدانی عمل می‌کند.

ستایش‌هایی در باب کتاب حیرت

«بیست سال تعمق در مورد مفهوم حیرت. وای خدای من! در تمام قاره‌ها و در مورد هر مذهبی که فکرش را بکنید. کلتنر در این کتاب داستان‌های شخصی خودش دربارۀ علم حیرت را ارائه کرده است. حیرت با نظام‌هایی فراتر از خود سروکار دارد: طبیعت، موسیقی، هنر، روح، اخلاق، جمع، زندگی و مرگ. به‌شدت خواندن مطالب کلتنر را به همه توصیه می‌کنم.»

• سوزان تی فیسک[1]، یکی از نویسندگان کتاب شناخت اجتماعی: از مغز تا فرهنگ[2] و نویسنده کتاب حسادت و تحقیر: چگونه شرایط ما را از هم جدا می‌کند[3].

«محققی که روش‌های جدید تفکر در مورد سخاوت و همکاری را به ما آموخته است، توجه خود را به یکی از هیجاناتی که مورد مطالعه قرار نگرفته، معطوف کرده است؛ یعنی حیرت. او چشمان و ذهنی باز دارد».

• سارا بلافر هردی[4]، نویسنده کتاب مادر طبیعت و مادران و دیگران: ریشه‌های درک متقابل[5]

«دوران سختی را سپری می‌کنیم، رسانه‌ها ما را احاطه کرده و از طرف دیگر با عادات ذهن طرف هستیم که همه دست به دست هم داده و خودآگاهی ما را پر از افکار منفی و تهدیدآمیز در مورد زندگی کرده است. این کتاب با این جریان مقابله می‌کند. این کتاب اثری قدرتمند و متبحرانه بوده و ریشه در تحقیقاتی برجسته داشته و نکات شگفت‌انگیزی در مورد زندگی به ما می‌گوید. از زیبایی حرکت در ورزش تا شهامت اخلاقی یک دوست، کتاب به تجربه شگفتی در دنیای پیرامون ما اشاره دارد. این اثر سعی در متعادل کردن خودآگاهی انسان دارد. مدت‌ها بود که چنین اثر الهام‌بخشی نخوانده بودم. توصیه می‌کنم در خواندن کتاب درنگ نکنید. قطعاً ناامید نخواهید شد.»

• کلود ام استیل، لوسی استرن[6]، استاد بازنشسته روانشناسی دانشگاه استنفورد[7]

«داکر کلتنر اثری شخصی و ارزشمند را در مورد یک هیجان به نگارش درآورده و ما را متقاعد می‌کند که آن هیجان را در زندگی بیشتر تجربه کنیم»

• ریچارد ای. نیسبت[8]، نویسنده ذهن افزار: ابزارهایی برای تفکر هوشمند[9]